सडक कालोपत्रको माग गर्दै सिन्धुलीमा ‘जुनार महोत्सव’

सिन्धुली– जुनारको राजधानीका रूपमा चिनिएको सिन्धुलीको गोलन्जोर गाउँपालिका–४ माझकुभिण्डेमा आजदेखि तीन दिने जुनार महोत्सव शुरू भएको छ। बागमती प्रदेशका कृषि तथा पशुपन्छीमन्त्री मधुसुदन पौडेल, उद्योग, वाणिज्य, भूमि तथा प्रशासनमन्त्री बिन्दु श्रेष्ठलगायतका जनप्रतिनिधिले संयुक्त रूपमा महोत्सवको उद्घाटन गरे।

राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा जुनारको प्रचारप्रसार र पक्की सडक निर्माणको आवश्यकतालाई ध्यानाकर्षण गराउन महोत्सव आयोजना गरिएको हो । महोत्सवमा किसानहरूले जुनारबाट निर्मित जुस, स्क्वास, जाम, जेली, क्याण्डी लगायतका खाद्यवस्तु प्रदर्शनी तथा बिक्रीमा राखिएको छ। तीन दिनसम्म सञ्चालन हुने महोत्सवका अवसरमा कृषक र विज्ञबीच बगैँचामा जुनार प्रवर्द्धनसम्बन्धी छलफल हुनेछ। उद्घाटन सत्रमा सहभागी जनप्रतिनिधिले किसानका समस्या समाधानमा गम्भीर बन्नुपर्नेमा जोड दिएका छन्। नेपालको पहिचानको रूपमा उत्पादन भइरहेको जुनारको बजारसम्म पहुँच विस्तार गर्न केन्द्रीय सरकारसँग उनीहरूको आग्रह छ।

गोलञ्जोर गाउँपालिकाको महाभारत क्षेत्र अहिले जुनार–सुन्तलाले पहेँलपुर छ। किसानले जुनार र सुन्तलालाई मुख्य बालीका रूपमा लगाएपछि त्यस क्षेत्रका बगैँचा जुनार–सुन्तलाले ढाकेका हुन्। 

परम्परागत बाली धान, मकै, कोदो, गहुँ र आलुको तुलनामा १० गुणा बढीसम्म आम्दानी भएपछि जुनार खेती सबै किसानको रोजाइमा छ। किसानको उत्पादनको प्रचारप्रसार र विश्व बजारसम्म पहुँच विस्तार गर्न स्थानीय सरकारले पछिल्ला वर्ष ‘जुनार महोत्सव’ गर्दै आएका छन्।

यस वर्ष जिल्लाको पहिचान र गोलञ्जोरको गौरवका रूपमा रहेको जुनारको प्रचारप्रसार तथा व्यवस्थित कृषि सडकको आवश्यकताबारे प्रदेश र केन्द्र सरकारलाई ध्यानाकर्षण गराउन महोत्सव आयोजना गरिएको गोलन्जोर गाउँपालिकाका अध्यक्ष शंकरराज बरालले बताए। “जुनारको प्रवर्द्धन, क्षेत्र विस्तार, बजारीकरण, गुणस्तर तथा देश विदेशमा प्रचारप्रसार पुर्‍याउने यस वर्षको महोत्सवको उद्देश्य हो,” उनले भने।   

जुनार उत्पादन क्षेत्रमा व्यवस्थित सडक नहुँदा बजारसम्म लैजाने क्रममा छिट्टै कुहिएर नष्ट हुने किसानको गुनासो छ। गोलन्जोर क्षेत्रलाई सरकारले जुनार खेतीको ‘सुपर जोन’ घोषणा गरिसकेको छ।

सरकारी आँकडाअनुसार यहाँबाट गत आर्थिक वर्ष २०८१/८२ मा करिब ३४ करोड रुपैयाँको जुनार बिक्री भएको छ। किसानले आफ्नै घर आँगनको बगैँचामा प्रतिकिलो ५० देखि ६० सम्म रुपैयाँमा बिक्री गर्दै आएको जुनार बजारमा प्रतिकिलो ८० देखि १०० रुपैयाँमा उपभोक्ताले खरिद गर्दै आएका छन्।

गोलञ्जोर गाउँपालिकाको कृषि विकास शाखा कार्यालयका प्रमुख चन्द्रकान्त चौधरीका अनुसार सो पालिकाबाट अघिल्लो आर्थिक वर्षमा यस पालिकाबाट ३४ करोड १९ लाख ९० हजार रुपैयाँ बराबरको जुनार बिक्री भएको छ। जिल्लाबाट समग्रमा ३६ करोड ६४ लाख १० हजारको कारोबार भएको देखिन्छ।

जिल्ला जुनार सहकारी संघले भने सरकारी तथ्यांकभन्दा दोब्बर अर्थात् करिब ७५ करोड रुपैयाँ बराबरको वार्षिक कारोबार हुने जनाएको छ। सिन्धुलीमा जुनार खेती निकै पहिलेदेखि हुँदै आइरहेको छ। जिल्लाभरमा एक हजार १०० हेक्टरमा जुनार खेती छ।

व्यावसायिक जुनार खेती ७५० हेक्टर क्षेत्रफलमा छ। हावापानीका हिसाबले गोलञ्जोरका सात वटै वडामा जुनार उत्पादन हुन्छ। गोलञ्जोरमा मात्रै पनि एक हजार हेक्टरमा जुनार छ। व्यावसायिक खेती भने करिब ७०० हेक्टरमा भइरहेको कृषि विकास कार्यालयको तथ्यांक छ।

सिन्धुलीका जुनार काठमाडौँ, पोखरा, हेटौँडा, जनकपुर, सिरहा, पाँचथर, नारायणगढ, विराटनगर, झापा मात्र नभई सीमा क्षेत्रका भारतीय बजारसम्म पुग्ने गरेको छ। ‘सुपरजोन’ कार्यालयमार्फत जुनार/सुन्तला किसानले तालिम, नर्सरी सुधार, सिँचाइ, बगैँचा विस्तार, यान्त्रीकरणका लागि सहयोग पाइरहेका छन्।

गाउँपालिकाका उपाध्यक्ष ज्वालाप्रसाद न्यौपानेले बाटो र बजारीकरण मुख्य समस्याका रूपमा रहेको बताए। “कृषि सडक कालोपत्र गर्न प्रदेश र संघीय सरकारले सहयोग गर्दैन, पालिकाको बजेटबाट सम्भव भएन। सडकलाई नै केन्द्रित गर्ने गरी प्रचारप्रसार गर्ने महोत्सवको लक्ष्य हो,” उनले भने।

उपाध्यक्ष न्यौपानेले स्थानीय धापचौकीदेखि बाहुनतिल्पुङसम्मको महाभारत क्षेत्रको कृषि सडक करिडोरलाई कालोपत्रे गर्न सहयोगको अपेक्षा गरिएको बताए। सिन्धुलीको महाभारत क्षेत्रका युवालाई जुनार/सुन्तला खेतीले केही हदसम्म रोजगारी प्रदान गरेको छ। एक जना किसानको बगैँचामा एक हजार ७०० सम्म जुनारका बोट छन्। एउटा बोटबाट अधिकतम २१ हजार रुपैयाँसम्मको फल बिक्री भएको तथ्यांक छ।

पछिल्लो समय टाढा–टाढाबाट जुनार/सुन्तला खेती हेर्न र यससम्बन्धी अध्ययन गर्ने आउनेको संख्या बढेसँगै ग्रामीण पर्यटन प्रवर्द्धनको सम्भावनासमेत बढेको छ। गोलञ्जोरमा उत्पादन भएका जुनारका कारण फलफूल व्यापारी र अन्य व्यवसायीको आर्थिक उन्नति देखिएको छ। 

जुनार गुणस्तरका हिसाबले टिप्ने मौसम मंसिर–पुस भए पनि कात्तिकदेखि फागुनसम्म बोटमा रहने फल हो। पछिल्लो समय जलवायु परिवर्तनको असरका कारण विगतमा कम उचाइमा फल्ने यो फल अग्लो ठाउँतिर सर्दै गएको छ।

जिल्ला जुनार सहकारी संघका अध्यक्ष निर्मल रम्तेलले यस वर्षको महोत्सव सिन्धुलीको जुनारलाई राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा चिनाउने र प्रवर्द्धन गर्ने उद्देश्य राखिएको जानकारी दिए। जुनार खेती प्रवर्द्धनका लागि प्रविधि हस्तान्तरण र चिसान केन्द्र निर्माण भइरहेको छ। जुनारबाट जुसलगायत २१ प्रकारका परिकार बन्छ।

अहिले आठ सयदेखि एक हजार मिटरसम्मको उचाइमा लागेका दाना दशैँतिहारमै खान योग्य हुन्छ भने त्योभन्दा माथिको मंसिर, पुस र माघसम्म रहन्छ। रूखबाट टिपेर चिस्यान केन्द्रमा राखेको जुनार र सुन्तला वैशाखसम्मै रहन्छ।

सिन्धुलीमा नयाँ प्रविधियुक्त करिब १५ वटा चिस्यान केन्द्र छन्। ती सबैमा गरी करिब एक हजार २०० मेट्रिकटन जुनार भण्डारण गरेर राख्न सकिन्छ।

हाल सिन्धुलीको महाभारत क्षेत्रमा जुनारबारे जानकारी लिन, बगैँचामै पुगेर आफ्नै हातले टिपेर खानेको संख्या प्रतिदिन बढोत्तरी भएसँगै आन्तरिक ग्रामीण पर्यटन प्रवर्द्धनको सम्भावना बढेको छ। देशकै पहिचान बोकेको महत्त्वपूर्ण फलका रूपमा जुनारको विकास र विस्तार भइरहेकाले अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पुर्‍याउने वातावरण बनाइ दिन सरकारसँग माग गर्दै किसानले जिल्लामै जुनार अनुसन्धान केन्द्र स्थापना गरी रोगकीरा नियन्त्रण र ज्ञान सिकाउने वातावरण बनाउन ध्यानाकर्षण गराउँदै आएका छन्।