बजार झरे लेकाली भेडाच्यांग्रा

म्याग्दी– दशैँ नजिकिँदै गर्दा हिमाली क्षेत्रमा पालिएका भेडाच्यांग्रा बजार झर्न थालेका छन्। किसान तथा व्यापारीहरू भेडाच्यांग्राको बथान लिएर देशका विभिन्न बजारमा आइपुगेका हुन्। हिमाली भेडाच्यांग्रा बजार झरेपछि दशैँ पर्व आगमनको झल्को दिन्छ। 

मुस्ताङबाट बेनी–जोमसोम सडक भएर म्याग्दीको रघुगंगा गाउँपालिकाको बैसरीमा ल्याइएका भेडाच्यांग्रा ट्रक र कन्टेनरमा राखेर पोखरा, काठमाडौँलगायत ठूला शहरमा ढुवानी गर्न थालिएको छ। नेपाल चौपाया खरिद बिक्री संघका संस्थापक अध्यक्ष ज्ञानकुमार श्रेष्ठले बिहीबारसम्म एक हजार ३०० भेडाच्यांग्रा काठमाडौँ पठाइएको र थप एक हजार ७०० पठाउने क्रममा रहेको जानकारी दिए।

“दशैँका लागि काठमाडौँ, पोखरा, चितवन र बुटवलका बजारमा आउने भेडाच्यांग्राको मुख्य स्रोत मुस्ताङ, जुम्ला र डोल्पा हो,” २० वर्षदेखि भेडाच्यांग्राको व्यापार गर्दै आएका श्रेष्ठले भने, “तातोपानी र रसुवानाका बन्द भएकाले ठूला शहरमा यसपालि मुस्ताङी भेडाच्यांग्रामात्र झरेका छन्।” 

मुस्ताङको लोमान्थाङ गाउँपालिका–३ नामग्यालबाट ४६५ वटा भेडाच्यांग्रा पैदल हिँडाएर ल्याएको श्रेष्ठको टोली बिहीबार म्याग्दीको बैसरी आइपुगेका छ। डोल्पाको काइके गाउँपालिका–२ सहरताराका सञ्जय बुढाले २५ दिनको पैदलयात्रा गरेर १६० वटा च्यांग्रा बेच्न पोखरा हिँडेको बताए। “समुद्री सतहदेखि चार हजार मिटरभन्दा माथि उचाइमा किसानले पालेका च्यांग्रा ल्याएर बेच्न आएको हो,” उनले भने, “भिर, खोल्सा, साँघुरो बाटोमा च्यांग्रालाई हिँडाएर बजार पुर्‍याएर बिक्री गर्नु हाम्रो परम्परादेखिकै पेसा हो।”  

डोल्पा, जुम्ला र उपल्लो मुस्ताङबाट भेडाच्यांग्रा बेच्न र देशका विभिन्न सहरबाट आएका व्यापारीको जोमसोममा चहलपहल छ। मुस्ताङमा आकारअनुसार प्रतिगोटा ३२ देखि ३७ हजार रुपैयाँमा च्यांग्रा बिक्री भइरहेको छ। काठमाडौँ पुग्दा गत वर्षको दरमा जिउँदो च्यांग्रा प्रतिकिलो १ हजार ३०० रुपैयाँका दरले बिक्री गरिने व्यवसायी श्रेष्ठले बताए। 

मुस्ताङस्थित भेटेरिनरी अस्पताल तथा पशु सेवा विज्ञ केन्द्रले यस वर्ष दशैँमा डोल्पा र जुम्लाका तीन हजार तथा मुस्ताङका किसानले पालेका १२ हजार भेडाच्यांग्रा बिक्री हुने अनुमान गरेको छ। जोमसोममा भेडाच्यांग्राको स्वास्थ्य परीक्षण गरेर बजार पठाउने व्यवस्था मिलाएको केन्द्रका प्रमुख पशु चिकित्सक लालमणि अर्यालले बताए। 

चाडपर्वका अवसरमा जडीबुटीयुक्त बुकीमा चरेका हिमाली च्यांग्राको मासु उपभोग गर्ने चलन छ। पाँच वर्ष उमेर पुगेका च्यांग्रा मासुका लागि उपभोगी मानिन्छ। मुस्ताङको नामग्यालका किसान तेन्जिङ गुरुङले च्यांग्रापालनबाट जीविकोपार्जन गरेको बताउनुभयो। उनले यसपालि ५० वटा च्यांग्रा बिक्री गरेको बताए। मुस्ताङी भेडाच्यांग्राको ठूलो बजार पोखरा हो। म्याग्दी, बागलुङ, पर्वत, स्याङ्जा, तनहुँ, लमजुङका बजारमा पनि भेडाच्यांग्राको खपत बढी हुने गरेको छ। 

मुस्ताङको वारागुङ मुक्तिक्षेत्र, घरपझोङ, लोघेकर दामोदरकुण्ड र लोमान्थाङ गाउँपालिकामा ५० हजार च्यांग्रा पालिएका छन्। उपल्लो मुस्ताङका किसानको मुख्य आयस्रोत च्यांग्रापालन हो। च्यांग्राको शरीरबाट निस्कने भुवा पश्मिनाको कच्चा पदार्थका रूपमा प्रयोग हुन्छ। हिउँचितुवा र ब्वाँसोको आक्रमणबाट बचाउनु च्यांग्रापालक किसानको प्रमुख चुनौती हो। 

त्यसैगरी पर्याप्त हिउँ नपर्दा लेकाली क्षेत्रमा घाँस कम उम्रिएकाले भेडाच्यांग्राको लागि आहारको अभाव हुन थालेको छ। हिउँदमा आवश्यकताभन्दा बढी हिउँ पर्दा भेडाबाख्रा आहारको अभावमा मर्ने समस्या पनि छ।