भरतपुर महानगरभित्रका अधिकांश मन्टेश्वरी मापदण्डविपरीत सञ्चालनमा

नारायणगढ– भरतपुर महानगरपालिकाभित्रका अधिकांश प्रारम्भिक बाल शिक्षा केन्द्र एवं शिशु विकास केन्द्र (मन्टेश्वरी) मापदण्डविपरीत सञ्चालनमा रहेको पाइएको छ।

महानगरको शैक्षिक प्रशासन महाशाखाका अनुसार यहाँ रहेका मन्टेश्वरीमा महानगरको प्रारम्भिक बाल शिक्षा केन्द्र एवं शिशु विकास केन्द्र व्यवस्थापन निर्देशिका २०७६ को पालना नभएको पाइएको हो। महाशाखा प्रमुख महेन्द्रप्रसाद पौडेलले महानगरभित्रका मन्टेश्वरीले निर्देशिकाको पूर्ण रूपमा पालना गर्न नसकेको बताए।

निर्देशिकाअनुसार मन्टेश्वरी सञ्चालनका लागि महानगरले अनुगमन निरीक्षण र निर्देशन दिने काम गरिरहेको भए पनि त्यसको कार्यान्वयन हुन नसकेको उनको भनाइ छ। उनले भने, “हामीले सबैलाई निर्देशिकाको पालना गर्न भनेका छौँ तर कतिपय मन्टेश्वरीले न्यूनतम मापदण्ड पनि पूरा गरेका छैनन्।” कतिपय मन्टेश्वरीलाई महानगरमा दर्ता गरेर निर्देशिकाअनुसार सञ्चालन गर्नुपर्छ भन्ने ज्ञानसमेत नभएको उनको भनाइ छ।

महानगरपालिकाभित्र हाल ५० वटा मन्टेश्वरी दर्ता भई सञ्चालनमा आइरहेको बताउँदै उनले अधिकांश मन्टेश्वरीले निर्देशिका पालना नगरी आवासीय घरको कोठाहरूमा सञ्चालन गर्दै आएको बताए।  निर्देशिका अनुसार मन्टेश्वरी सञ्चालनका लागि फराकिलो, खुला, शान्त, सुरक्षित भवन र खेल मैदान हुनुपर्छ। यस्तै बाल उद्यान, सफा र स्वच्छ खानेपानी, खाजा खुवाउनेसहितको भान्छा घर, श्रव्य दृश्य तथा अन्य सिकाई सामग्रीको पर्याप्तता, सुरक्षाका उचित प्रबन्ध रहेको हुनुपर्ने छ।

निर्देशिकामा भनिएको छ, “केन्द्र बालबालिकाको घरबाट १५ देखि २० मिनेटको पहुँचमा हुनुपर्ने छ। कम्तीमा प्रतिबालबालिकाका लागि दुई वर्गमिटरको कोठा र आठ फिट उचाइ, उज्यालो ढोका र झ्याल भएको कोठा हुनुपर्ने छ।” 

बालबालिकाको स्वास्थ्य अनुकूल तापक्रम भएको, मन्टेश्वरी सञ्चालन गर्ने भवनको चारैतर्फ खुला र अन्य कुनै पनि घर जोडिएको हुन नहुने उल्लेख छ। शान्त वातावरणमा उज्यालो तथा दोहोरो हावा बहन गर्न सक्ने कोठा हुनुपर्ने निर्देशिकामा लेखिएको छ। 

बालबालिकालाई स्वतन्त्र रुपले बस्न, चल्न खेल्न तथा सुत्न पुग्ने कोठा हुनुपर्ने, प्रत्येक कक्षा कोठामा पाँच जनाको पाँच वटा सानो समूह र २० देखि २५ बालबालिकाको ठूलो समूहलाई स्वतन्त्र रुपले बस्न, चल्न, खेल्न, नाच्न घेरामा बसेर छलफल गर्न उपयुक्त ठाउँ हुनुपर्ने व्यवस्था छ। 

मन्टेश्वरीको भवन ट्राफिकको जोखिम नभएको स्थानमा हुनुपर्ने, अग्नि नियन्त्रण उपकरण अनिवार्य हुनुपर्ने, अनिवार्य रूपमा भुईं तलामा मात्रै सञ्चालन गरिनुपर्ने निर्देशिकामा उल्लेख छ।

निर्देशिकामा लेखिएको छ, “भवनले ओगटेको जमिनको भागको कम्तीमा दुई तिहाइ खाली जमिन खेल मैदानको रूपमा हुनुपर्ने छ।” मेन्टेश्वरीले सवारी साधनको प्रयोग गर्न नपाउने भए पनि महानगरभित्र अधिकांशले सवारी साधनको प्रयोग गर्ने गरेका छन्। 

महाशाखाकी अधिकृत अनिमा घिमिरेका अनुसार महानगरभित्र छ वटा मन्टेश्वरी दर्ताको क्रममा रहेको छ। उनले भनिन्, “हामी निरीक्षणमा जाँदा मापदण्डअनुसार चलेको मन्टेश्वरी खासै भेटिएको छैन तर पुरानालाई हटाउन सक्ने अवस्था पनि छैन।” निर्देशिका बन्नु अगाडि सञ्चालनमा आएका मन्टेश्वरीलाई निर्देशिकाको पालना गर्न भनिएको बताउँदै उनले एउटा मन्टेश्वरी रहेको स्थानबाट पाँच सय मिटर वरिपरि मन्टेश्वरी खोल्न नपाउने व्यवस्था महानगरले गरेको बताइन्। 

विसं २०७६ मा जारी भएको निर्देशिका कार्यान्वयनको चरणमा रहेको बताउँदै उनले शुरूआती समय भएकाले कार्यान्वयनमा ल्याउन कठिन हुने भएको बताइन्। मन्टेश्वरीको नामकरण गर्दा राष्ट्रिय महत्त्वको भौगोलिक, धार्मिक वा ऐतिहासिकस्थल, राष्ट्रिय विभूति, राष्ट्रिय वा अन्तर्राष्ट्रिय व्यक्तित्वको नाम राख्नुपर्ने निर्देशिकामा उल्लेख भए पनि प्रायः मन्टेश्वरीले एकै प्रकारका विदेशी नाम राखेको पाइएको उनको भनाइ छ।

शिक्षाविद् रमाकान्त सापकोटाले मन्टेश्वरी बालबालिकाका लागि दोस्रो घर हुनुपर्ने भन्दै शिक्षण विधिअनुसार सञ्चालन हुनैपर्ने बताए। बच्चाले घरमा भएका सबै कुरा मन्टेश्वरीमा पाउनुपर्छ भन्दै उनले भने, “मन्टेश्वरीमा गएर किताब पढ्ने होइन जीवन पढ्ने हो।” 

खाने लगाउनेदेखि लिएर आचरण, सामाजिक संस्कारबारे बालबालिकालाई मन्टेश्वरीमा सिकाइनुपर्ने उनले बताए। बालबालिकाको चाहना र मनोविज्ञानअनुसार सहयोगी शिक्षकले सिकाउनुपर्ने उनको भनाइ छ। निरीक्षणका क्रममा जिल्लामा रहेका सामुदायिक विद्यालयका प्रारम्भिक बालविकास शिक्षा राम्रो रहेको बताउँदै उनले चार जना बालबालिका बराबर एक सहयोगी शिक्षक हुनुपर्ने बताए।

बालबालिकाको मन प्रत्येक १० मिनेटमा परिवर्तन हुने भन्दै उनले मन्टेश्वरीमा दिनैभरि बालबालिकालाई राख्न नहुने बताए। उनले बालबालिकालाई मन्टेश्वरीमा तीनदेखि पाँच घण्टाभन्दा बढी राख्न नहुने बताए।