आँखामा दाँत पलाएपछि

हालै भारत पटनाको इन्दिरा गान्धी इन्स्टिच्युट अफ मेडिकल साइन्सेस (आईजीआईएमएस) बाट एउटा अनौठो घटना बाहिर आएको छ।

त्यहाँ आएका एक बिरामीको दाहिने आँखामा दाँत उम्रिएको थियो। यो बिरामीको शल्यक्रिया गर्ने डाक्टरले यसलाई चिकित्सा विज्ञानको दुर्लभ घटनाहरू मध्ये एक बताएका छन्। बिरामीको आँखाबाट दाँत निकाल्न गत अगस्ट ११ मा शल्यक्रिया गरिएको थियो र उनी अहिले स्वस्थ छन्।

ती व्यक्ति रमेश कुमार (नाम परिवर्तन) बिहारको सिवान जिल्लाका बासिन्दा हुन्। ४२ वर्षीय रमेशले गत वर्ष अक्टोबरमा आफ्नो माथिल्लो दाँतबाट रगत बग्न थालेको अनुभव गरेका थिए। गत मार्चमा फेरि उनलाई लाग्यो कि, दाहिने आँखा र दाँतको बीचमा, अर्थात् गालामा गाँठो छ।स्थानीय डाक्टरसँग परामर्श लिएर उनी उपचारका लागि पटना आए।

बीबीसी हिन्दीसँगको कुराकानीमा उनले भनेका छन्, "गाँठोको कारणले गर्दा मेरो दृष्टि धमिलो भयो र मेरो टाउकोको दाहिने भाग दुख्यो। यसले गर्दा चक्कर लाग्ने र आलस्य हुने गर्थ्यो, त्यसैले मलाई सधैं सुत्न मन लाग्थ्यो।"

पटना आएर उनले आईजीआईएमएसमा दन्त चिकित्सकसँग परामर्श गरें। डाक्टरले मेरो सीबीसीटी स्क्यान गराएर हेर्दा उनको आँखामा दाँत भएको देखियो। शल्यक्रियापछि आफू अहिले पूर्ण रूपमा स्वस्थ भएको उनले बताए।

सीबीसीटी भनेको कोन बीम कम्प्युटेड टोमोग्राफी हो। सरल शब्दमा भन्नुपर्दा, यो एक प्रकारको एक्स-रे हो। यसले म्याक्सिलोफेसियल (बंगारा र अनुहार) क्षेत्रको एक्स-रे गरेर थ्रीडी तस्वीरहरू बनाउँछ। दन्त विभागको म्याक्सिलोफेसियल, ओएमआर (ओरल मेडिसिन र रेडियोलोजी) र एनेस्थेसिया शाखाहरूले संयुक्त रूपमा उपचार गरेका थिए।

अस्पतालको ओएमआर विभागकी प्रमुख निम्मी सिंहका अनुसार यो विकासात्मक विसंगति हो। अर्थात्, जब बच्चा बढ्दै जान्छ, शरीरसँगै दाँत पनि विकास हुन्छ। त्यही समयमा, यो दाँत असामान्य क्षेत्रमा विकास हुन थाल्छ।

शल्यक्रियामा संलग्न म्याक्सिलोफेसियल सर्जन प्रियंकर सिंहका अनुसार हाम्रो शरीरको संरचनामा धेरै चीजहरू छन्, जुन आफ्नो सामान्य स्थानमा बन्नुको सट्टा फरक-फरक ठाउँमा बन्छन्। यसरी बन्ने दाँतलाई चिकित्सा भाषामा 'एक्टोपिक तिथ' भनिन्छ।

"जब बच्चा गर्भमा हुन्छ वा अनुहार बढ्दै गर्दा र दाँत बनाउने तत्व छरपस्ट हुन्छ र जीवित अवस्थामा कतै जान्छ, तब यो शरीरको त्यो भागमा पनि बढ्न सक्छ। यस अवस्थामा पनि त्यस्तै भयो र दाँत फ्लोर अफ द अर्बिटमा बढ्न गयो," उनले भने।

मानव खोपडीमा रहेको हड्डीको कोष जसमा हाम्रो आँखा अवस्थित हुन्छ, त्यसलाई 'अर्बिट' भनिन्छ। धेरै सरल शब्दमा भन्नुपर्दा, आँखा वरिपरिको सुरक्षा गर्ने हड्डीको सकेटलाई अर्बिट भनिन्छ। आँखाको तल्लो भागलाई 'फ्लोर अफ द अर्बिट' भनिन्छ।

रमेश कुमारको दाँतको जरा त्यही 'फ्लोर अफ द अर्बिट'मा पुगेको पाइयो। यसबारे प्रियंकर विस्तृतमा बताउँछन्, "यस अवस्थामा, दाँतको जरा फ्लोर अर्बिटमा थियो। जबकि यसको क्राउन भाग (दाँतको सेतो भाग) म्याक्सिलरी साइनसमा थियो। यो दाँत यसको सामान्य ठाउँमा नबनाइएको हुनाले, यो शरीरको लागि 'विदेशी शरीर' जस्तै थियो।"

शरीरको प्रतिरक्षा प्रणालीले यो विदेशी शरीरलाई बचाउनको लागि वरिपरि एउटा सिस्ट (एक प्रकारको थैली) सिर्जना गरेको थियो। यो सिस्टले सम्पूर्ण म्याक्सिलरी साइनस क्षेत्रलाई घेरेको थियो, जसका कारण अनुहार सुन्निएको थियो र माथिल्लो बंगाराको हड्डी पग्लिरहेको थियो।

चिकित्सकका अनुसार यो निकै कठिन शल्यक्रिया थियो। रमेशको मुखभित्र बंगारामा चिरा पारेर शल्यक्रिया गरिएको थियो। जसमा १० देखि १२ टाँका लगाइएको थियो।

रमेशको त्यो दाँतको आकार प्रिमोलर दाँत जत्तिकै ठूलो थियो। प्रिमोलर दाँत हाम्रो मुखको पछाडि अवस्थित हुन्छन्। तिनीहरू अगाडिबाट देखिने क्यानाइन दाँत र मुखको पछाडि अवस्थित मोलर दाँतको बीचमा हुन्छन्।​​​​​​​

निम्मी सिंह र प्रियंकर सिंह दुवैले यसलाई अत्यन्तै दुर्लभको श्रेणीमा राखेका छन्। ​​​​​​​प्रियंकरका अनुसार भारतमा यस्ता २ वा ३ वटा मात्र केसहरू रिपोर्ट गरिएका छन्। "सन् २०२० मा, प्रसिद्ध सर्जन एसएम बालाजीले चेन्नईमा यस्तै शल्यक्रिया गरेका थिए। यस अवस्थामा पनि, दाँत हाम्रो बिरामीको जस्तै धेरै महत्त्वपूर्ण शारीरिक संरचनाको नजिक थियो," उनले भने।