पुनर्जन्म हुन्थ्यो, ईश्वर हुन्थे र प्रार्थना (पुकार) को शक्ति हुन्थ्यो भने अर्बौँ वर्षसम्म म ईश्वरसँग पुकारा गरिरहन्थेँ–मेरा ती वनजंगल र गोठका प्यारा साथीहरू फेरि भेटाइदेऊ।

देशभर दशैँको पारिवारिक उल्लास छाइरहँदा, पशुपति वृद्धाश्रममा ७३ वर्षीय मंगलदास महर्जन भने आफन्तको बाटो हेरेर बसिरहेका छन्।

दार्चुलाको लालीबाट डडेलधुराको जोगबुढा हुँदै कञ्चनपुरको टुँडिखेल बसाइ सरेका राउटेहरू परम्परागत पेसाको विकल्प खोज्न थालेका छन्।

२०३८ सालमा आमा सुमित्रा वनकीरानी कुसुन्डासँग तेह्रकिलो आएको चेतबहादुरलाई हिजै हो जस्तो लाग्छ। आफू ११ वर्षको हुँदा पालुङटारको खोप्लाङबाट झिटीझाम्टो बोकेर तेह्रकिलो आएको सम्झना ताजै छ।

एक महिनादेखि गोठको बसाइँले आजित भइसकेको घुर्नीदेवी बताउँछिन्। उनलाई पुनः घर फर्केर नातिनातिनीसँग समय बिताउन, घरधन्दामा सघाइदिन मन छ। तर बुहारीको व्यवहार सम्झेर घर फर्किन नचाहेको उनको भनाइ छ।

यही व्यवसायबाट मगरले वार्षिक १३ लाखको कारोबार गर्दै आएका छन्। यसबाट छोराछोरीको पढाइ खर्च र घरायसी कामकाजमा खर्च हुने हुँदा बचत भने त्यति धेरै हुँदैन।

हिउँदमा महाकालीमा ढुंगा, गिट्टी र बालुवा छानेर छाक टार्दै आएका सोनाहा जाति वर्षामा ज्याला मजदुरी गर्छन्। स्थानीय सरकार बनेपछि पनि आफ्नो समुदायलाई उपेक्षा गरिएको उनीहरूको गुनासो छ।

त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल पुग्दा मान्छे रोएको देखिन्छ। मान्छेको साथमा वास्तवमा देश रोइरहेको छ। तर, देश रोएको नेतृत्वले कहिल्यै सुनेनन्।

मीनाका दुई छोराहरू आठ वर्षीय योगेन्द्र र चार वर्षीय प्रकाश मोतिविन्दुको शल्यक्रिया गरेपछि संसार देख्न सक्ने भएका छन्। नेपाल नेत्रज्योती संघले आँखाको उपचार गरिदिएको हो।

स्थानीय तहले सूचना जारी गरी विकास निर्माणमा प्रयोग हुने सिमेन्टजन्य काम नगर्न आग्रह गरेका छन्। शैक्षिक संस्था बन्द भएका छन्। 

इच्छाकामना गाउँपालिका–२ का चेपाङ अगुवा पदमबहादुर चेपाङले आफ्नो समुदायमा ९० प्रतिशतले ऋण सापटीमा चाडपर्व मनाउने गरेको बताए। अरूको देखासिकीले चाडपर्व भड्किलो बन्दै गएको उनको भनाइ छ।

कुशलका पिता रोमन्त वैदेशिक रोजगारीमा छन्। परिवारका एकमात्र सन्तान कुशलको प्रदर्शनले विदेशमा रहेका उनी झनै खुशी छन्।

प्रख्यात नायिका इन्ग्रिड बर्गमान् भन्छिन्, ‘वृद्ध हुनु पहाड चढ्नुजस्तै हो। तपाईंलाई अलिकति सास फेर्न गाह्रो होला, तर त्यसपछि देखिने दृश्य झनै स्पष्ट र सुन्दर हुनेछन्।’

मकवानपुरको हेटौँडा–६ चुच्चेखोलाका ८० वर्षीय कृष्णप्रसाद तिमल्सिनाले ४४ वर्षअघि खुवा व्यवसाय गर्न थालेका थिए। अहिले उक्त टोल नै खुवाको ‘हब’ बनेको छ। 

ऐनमा सार्वजनिक सवारीसाधन, सार्वजनिक कार्य, स्वास्थ्य सेवा धार्मिक तथा सार्वजनिक स्थलमा ज्येष्ठ नागरिकलाई आवश्यक सेवा सुविधा र सहयोग प्रदान गर्नु गराउनु सबैको कर्तव्य हुने उल्लेख छ।

चितवनको इच्छाकामना–१ का चेपाङ समुदाय तरकारी खेती र पशुपालनमा लागेका छन्। आर्थिक अवस्थामा सुधार आएको छ। बालबालिका नियमित विद्यालय जान थालेको गाउँपालिकाले जनाएको छ। 

मोबाइलको लतले बालबालिकाको बाहिर गएर खेल्ने, आफन्त वा चिनेजानेकासँग घुलमिल भएर बोल्ने, साथीभाइ बनाउने, घुलमिल गर्ने व्यवहार कम हुँदै गएको छ।

भैँसीलाई जंगलमा छाड्ने, पाडा पाडीका लागि जंगलमा गएर घाँस ल्याउने, भकारो सोहोर्ने, भैँसी दुहुने, मोही पार्ने, घ्यू बनाएर बेच्न लैजाने नन्दप्रसादका दैनिकी हुन्। 

महाकाली नदीको भुजेलाबाट दोधारा चाँदनी झोलुङ्गे पुलसम्म ३०० बढी विपन्न परिवार बालुवा र गिट्टी छानिरहेका छन्।

दाेधारा चाँदनीका ४१ राना परिवारले २०६३ सालदेखि व्यावसायिक तरकारी खेती गरिरहेका छन् ।