मोदीले आफूलाई ‘परमात्माले पठाएको’ घोषणा गरिसकेका थिए, चुनावी नतिजासँगै अहंकार चकनाचुर भएको विश्लेषण गरिएको छ। राम मन्दिर रहेको अयोध्यामै भाजपा उम्मेदवार पराजित हुँदा आलोचकले स्वाद मानेका छन्।

ढुंगा, गिट्टी र बालुवाको अधिक दोहन हुँदा नदीका बगर क्षेत्र एवं किसानका खेतसमेत क्षतिग्रस्त भूमिमा रूपान्तरण भएका छन्।  चूरेको जंगल विनाशका कारण यसको पानी सञ्चय क्षमता कमजोर भएको छ।

‘गिरीबन्धुको जग्गाले गर्दा म धेरै डिस्टर्ब भएको छु। मेरो आफ्नै काममा पनि बाधा पर्ने अवस्था आएको छ। मेरो इमेजमा धक्का पुगेको छ। यो स्थितिलाई हेर्दा मैले गलत गरेँछु भन्ने बोध भैरहेको छ।’

‘हिजोआज काठमाडौँमा पानी परिसकेपछि पनि यहाँको मौसम सफा हुन सकेको छैन। किन त? पानी परेपछि वाफबाट जुन कुहिरो बन्छ, त्यो वायु प्रदूषणका कारण लामो समयसम्म बसिरहँदा यस्तो भएको हो।’ 

अझै पनि हल्ला र भावनामा चल्ने र अरूकै लहैलहैमा लागेर शेयर खरिद विक्री गरिरहने हो भने क्षणिक समयमा केही नाफा कमाउन सकिएला, तर त्यसले दीर्घकालीन पुँजीबजार विकास हुन सक्दैन।

सन् २०२४ को लोकसभा चुनावमा जसले जिते या हारे पनि, ‘हिन्दी मुख्यभूमि’का ठूला मिडिया जनताको नजरमा संकटको सामना गरिरहेका छन् र चाँडै नै ती अपरिवर्तनीय ‘अनावश्यकता’का रूपमा छेउ लाग्न सक्छन्।

तापक्रम मापन गर्ने केन्द्र हामीकहाँ एकदमै कम छ। जति केन्द्र छन्, तिनबाट मापन गर्दा तराईको तुलनामा पहाड र हिमालमा तापक्रम धेरै नै बढेको देखिन्छ। जैविक विविधताका हिसाबले समेत यो राम्रो संकेत होइन। 

आश्चर्यलाग्दो कुरा, जातमा आधारित बर्बर हिंसालाई हामी बाँचेको समाजमा निकै सामान्य ढंगले हेरिन्छ। हत्या र बलात्कारसमेत हुँदा यस्तो ठानिन्छ, मानौँ, केही गलत भएकै छैन।

चाखलाग्दो के छ भने भर्खरै ‘टिनेज’ कटेका ती युवकले आफ्नै आमाका अघि निर्धक्क घरमा केटी साथीहरू निम्त्याउने र ‘गुप्तवास’समेत बस्ने गरेको उनकै सहपाठीहरूले बताए।

अल्जेरियन मुक्तिवादी लडाकु लार्बे बेन म्हिदीलाई फ्रान्सेली ‘सेटलर’ले आतंकवादीको आरोपमा यातना दिँदा उनले भनेका थिए, ‘तिम्रा ट्यांक र विमान हामीलाई देऊ, हाम्रा बम र झोला तिमीलाई दिनेछौँ।’

संसद्‍मा अवरोध गरिरहँदा प्रतिपक्षी सांसद वा त्यसको प्रतिरोध गरिरहँदा सत्तापक्षका सांसदले मर्यादा नाघेको हो कि भन्ने छनक पाउनेगरी असभ्य भाषा प्रयोग हुन थालेको छ।

१७औँ शताब्दीतिर युरोपका कैयौँ राष्ट्रमा आर्थिक अवस्था जर्जर हुँदा केही त्यस्ता पात्रहरूको उदय भएको थियो, जसले त्यहाँका जनतालाई धर्म र चमत्कारको मायाजालमा पारेका थिए।

दाहाल-लामिछाने-ओलीको यो ‘भेन्ट्रिलक्विस्ट-पपेट’ खेलमा राज्य संयन्त्रको चरम दुरुपयोग गरी जसरी एक व्यक्तिमाथि जाइलाग्ने काम भयो, त्यसले भोलिका दिनका लागि खतरनाक नजिर बसालेको छ।

सविनय अनुरोध, जसले जे सुकै भनोस्, लाज नमानौँ, हीनताबोध नगरौँ र बोतलबन्द पानीलाई नाइँ भनौँ र पर्यावरण जोगाउन थोरै भए पनि हिस्सेदारी लिऊँ।

उत्पीडनको यथार्थ र संवेदनशीलता बुझ्ने व्यक्तिहरू सत्ता, संसद् र न्याय प्रशासनमा विरलै पुगेका छन्। यसले समाजमा विद्यमान जातीय छुवाछुत र विभेदलाई टिकाई राख्न मद्दत पुर्‍याएको छ। 

गिरीबन्धुका मुख्य सञ्चालक छत्र गिरीको सबैतिर पहुँच छ। केपी ओली, शेरबहादुर देउवा, कोसँग राम्रो छैन? छत्रले शेरबहादुरलाई दाजु, आरजुलाई भाउजू भन्छन्। उनले प्रचण्डसँग खिचेको फोटो मलाई पठाएका थिए।

गाउँ–गाउँमा बाटो र बिजुली पुग्दैमा, केबल टेलिभिजन र मोबाइल फोन र इन्टरनेट पुग्दैमा आर्थिक सुधार हुने होइन। यी त पुँजी सिध्याउने साधन पनि हुन्।

जात व्यवस्था केवल छुवाछुत र छोइछिटोको सामान्य सांस्कृतिक विषयका रूपमा मात्रै हेर्ने र बुझ्ने राज्यसत्ताले ‘छुवाछुत मुक्त राष्ट्र’को भजन गाएर दलित मुक्तिको बाटो तय हुँदैन भन्ने प्रस्ट छ।

लोकतान्त्रिक पद्धतिले प्रणाली, संरचना र संस्थागत निर्णयलाई चिन्छ, कुनै व्यक्तिवादी चरित्र वा राजनीतिक ‘नायक’प्रति यसले अपेक्षा राख्दैन।

विरासतकै आधारमा शासन चलाउने राजघरानाले निर्वाचनमार्फत पनि शासन गरे, गरिरहेका छन् नै, राजनीतिमा वंशवादको चर्को आलोचना गर्दै राजनीति शुरू गरेकाहरूले नै वंशवादको निर्लज्ज अभ्यास गरे।