नेपालमा पनि अभियुक्तले शक्तिको आडमा साक्षीहरूलाई दबाब र धम्की दिएर बयान फेर्न या अदालतमा उपस्थित हुनबाट रोकेमा मुद्दा जितिन्छ भन्ने धारणा व्यापक छ।

शिवलिंगसँग ठ्याक्कै मिल्ने कैयन् संरचनामध्ये एक चौथो शताब्दीको संरचना मथुराको संग्रहालयमा राखिएको छ, जहाँ स्पष्ट रूपमा लेखिएको छ, ‘बुद्ध स्तूपको चौकी’।

सत्तासमीकरण जोगाइराख्न ‘हत्तुहैरान’ बनेर लागेका एमाले या माओवादी पार्टीले गिरीबन्धु प्रपञ्चदेखि अबको जग्गा सट्टापट्टा विधेयकबारे केही बोलिहाल्नेछन् होला भन्न मुस्किल छ।

कांग्रेसको सांगठनिक क्षमतामा पार्टीभित्र नै विश्वास हराउँदै गएको छ। भातृ र भगिनी संघ कसैका मान्छे भर्ती गर्ने ठाउँका रूपमा परिणत भएका छन्। सरकार र सत्ता जसरी पनि चाहिन्छ भन्ने मूल्य मान्यता हाबी छ।

गीतको आरोह–अवरोहमा संगठित शब्द र तिनका अर्थले नेपालको विविधतालाई कतै सम्बोधन गर्दैन। यो गीतिकविता परम्परागत एक नश्लीय विचारको स्वादिलो भजन मात्र बन्न पुगेको छ।

संसारका लगभग २८ करोड मान्छेलाई डिप्रेसन छ भने यो समस्या पुरुषको तुलनामा महिलालाई ५० प्रतिशत बढी छ। १० प्रतिशत गर्भवती तथा सुत्केरीमा डिप्रेसनको समस्या छ।

हिजोको गल्ती दोहोर्‍याउने भन्दा सुधार गर्दै जाने चाहना सबैमा हुनुपर्छ। इतिहासबाट शिक्षा लिँदा मुलुक, कूटनीतिज्ञ, जनता र राजनीतिकर्मीकै हित र प्रतिष्ठा बढ्ने हो।

भारतको अभ्यासले भन्छ, एकाधचोटि पछारिएपछि पुराना दल सम्हालिएर टिक्न अभ्यास गरे सकिन्छ। तर स‌विधान संशोधन गरी चुनाव प्रणाली फेरे पनि हामी त्यसो गर्नेवाला छैनौँ।

‘यहाँ हजारौँको संख्यामा अझै पनि मठमन्दिर, मूर्तिहरू छन् जुन अवलोकन गर्दा अलौकिक आनन्द लाग्छ। तर तिनै सम्पदा निजी संग्रहकर्ताको घरमा पुगेपछि त्यसको अर्थ र महत्त्व त्यति रहँदैन। अहिले यस्तै स्थिति छ ।’

अब शहरलाई व्यवस्थित र वातावरणमैत्री बनाउनुपर्छ। शहरबाट नै प्राय: नदीहरू प्रदूषित भएकाले नदीको व्यवस्थापन र फोहोर व्यवस्थापनमा विशेष योजना आवश्यक छ। 

सधैँ भारतीय बिस्तारवाद र अमेरिकी साम्राज्यवादको विरोध गर्दै जडवत शैलीमा बसिरहने हो भने आपसी सम्बन्धको घेरा अझ संकुचित भएर र अझ अनर्थकारी बनेर जाने निश्चित छ।

रकेट उडाउँदा पनि अंग्रेजी विभागको मानिस आवश्यक पर्छ। वैज्ञानिकहरू नयाँ कुरा पत्ता लगाइरहेका हुन्छन्। त्यसबारे बाँकी संसारसँग ‘कम्युनिकेट’ गर्न पनि फरक विधाका मान्छे आवश्यक पर्छन्।

नेपालमा राजनीतिक नेताहरूको गर्भे गोजीबाट निकालिएका अमुक पात्रहरू राजदूत बनेर जाने र रमिते हुँदै फर्कने ट्रेन्ड त अब ‘सनातनी’ भैसकेको छ। यसमा न प्रश्न छ, न जवाफ।

व्यापक आप्रवासनको यस युगमा माइला–माइलीहरू लामो ‘माइलेज’को यात्रामा छन्। उनीहरूको रोकिने छाँट छैन। हामीहरू नै रोकिएका छौँ र?

‘हामीलाई राज्यले ‘तिमीहरू जग्गा नकिन, हामी हदबन्दी छुट दिँदैनौँ’ भनेको भए हुन्थ्यो नि त। खोला होइन, नाला होइन, ऐलानी–पर्ती होइन, जंगल होइन, हामीले जमिनमै पैसा हालेका थियौँ। सरकारले हामीलाई फसाएकै हो।’

चुनावी रणनीतिकार प्रशान्तकिशोरले भनेका छन्, ‘छ महिनाभित्र महाराष्ट्र, हरियाणा र झारखण्डमा विधानसभा चुनाव हुँदैछ, ती चुनावका नतिजाले मोदीमाथि चुनौती आइपर्ने या हट्ने निर्क्योल गर्नेछन्।’

यो महाविनाश जलवायु परिवर्तनको जुवामा नारिँदै अघि बढ्दै छ। जुवा नार्ने हली सम्भ्रान्त, सेलिब्रेटी, बिलासी र महाधनी हुन् भने जुवामा नारिने चाहिँ गरिब, मजदुर, किसान हुन्।

२०१७ पुस १ गतेको घटनापछि नेपाल महेन्द्रपथतर्फ अग्रसर भयो। त्यसपछि राजा महेन्द्रको प्रशंसा, स्तुतिगान र देवत्वकरण गरी संसदीय व्यवस्थाको सत्तोसराप गरेर बोल्ने र लेख्नेहरूको दौड नै चल्यो।

पानी पर्न शुरू भएसँगै आगलागीको जोखिम कम हुँदै छ। तर बस्तीहरू ढुक्कले निदाउन सक्ने छैनन्। अब बाढी, पहिरो अनि डुबान विपत्तिको अर्को कारण बन्नेछ।

चुनावी परिणामसँगै भारतको धर्मको राजनीतिको प्रभाव/असर यहाँ पनि पर्ला कि भन्ने चिन्ता हाम्रो हो, किनभने भारतको राजनीतिबाट निरपेक्ष रहेर हामी बस्न सक्दैनौँ।