प्रचण्डले सत्तामा ल्याउने ‘उथलपुथल’ले मानबहादुरहरूको जीवन फर्काउन सकेको छैन। विदेशतिरको पाइला रोक्न सकेको छैन। मानबहादुरहरू त दुःखको लू थाम्न नसकेर खाडीमा ढलिरहेका छन्।

पोखरामा बस्ती बस्न शुरू हुँदा नै चौतारो बनाइन थालेको पाइन्छ। इतिहास र संस्कृति झल्काउने यी चौतारा तीव्र शहरीकरणले मासिँदै छन्। बाँकी भएकालाई पनि पुरानो शैली मासेर सिमेन्ट प्रयोग गरी मौलिकता मेटाइँदैछ।

छोरेपाटन माविले 'डेविज फल्स'को आम्दानीबाट वर्षमा ४ करोड रुपैयाँभन्दा बढी पाउँदै आएको छ। महानगरले विद्यालयलाई ३ करोड मात्र दिने गरी निजी कम्पनीलाई २ करोडमै जिम्मा लगाएपछि विवाद बढेको हो। 

संरक्षणका नाममा एक्यापले स्रोतसाधन प्रयोग गर्न नदिएको भन्दै स्थानीय असन्तुष्ट छन् भने आफ्नो अधिकार क्षेत्रबाट वार्षिक करोडौँ रुपैयाँ उठाएर संघ सरकारले मनोमानी गरेको पालिकाहरूको आरोप छ।

विवादमा पर्ने गरी महानगरले हाँगा छिमलेको चौताराका रूखहरू १०० वर्ष पुराना हुन्। वर–पिपल संरक्षण गर्न प्रदेश सरकारले पाँच वर्षअघि नै ऐन बनाए पनि अहिलेसम्म कार्यान्वयनमा नआउँदा चौताराहरू मासिँदै छन्।

परदेश पुगेका लाहुरेले कोरेका पत्र हुलाकीले घरबुना झोलामा बोकेर गाउँ पुग्थे। ती चिठीहरू लाहुरेनी पढ्न सक्दैनथे। चिठी जसको हो उसलाई हुलाकीले नै पढेर सुनाउँथे। सुजनाका तस्वीरहरूले यही कथा बोलिरहेका छन्।

गण्डकी प्रदेश लोकसेवा आयोगले स्थानीय तहहरूको सिफारिसको आधारमा विपन्न खसआर्यका लागि आरक्षण दिने गरेको छ। तर विपन्न खसआर्य पहिचानको स्पष्ट कानूनी मापदण्ड नहुँदा यस्तो आरक्षण विवादमुक्त छैन।

सडकमार्गबाट पोखरा पुग्नै सकस छ। पोखराभित्रका सडक पनि खनेर बेहाल छन्। ट्राफिक लाइट बल्दैनन्। बेलाबेला फोहोरको डंगुर लाग्छ। सवारी पार्किङको समस्या उस्तै छ। के पोखराले सुन्दरता र मौलिकता गुमाएको हो?

पोखराका पुस्तक पसल सञ्चालक पाठकले पुस्तकप्रति रुचि नराख्दा बिक्री घटेको बताउँछन्। तर लेखकहरू भने आर्थिक मन्दीमा पुस्तक बिक्री घट्दा पठन संस्कृति हराएको भन्न नमिल्ने जिकिर गर्छन्।

पोखराबाट नजिकै ‘हाइकिङ’ गरेर एक रात बस्नका लागि पनि यो ठाउँ शान्त र रमणीय छ। बास बसेका पाहुनाहरूलाई खानबस्न सस्तो ‘प्याकेज’ सहित साँझ ‘क्याम्प फायर’को व्यवस्था छ। 

रूरू गाउँपालिकामा पर्ने रूरूधामलाई स्थानीय अहिले पनि रिडी नै भन्छन्। रिडी नाम मगरको बसोबास र भाषासँग जोडिएको छ। तर रूरू भने वराह पुराणसँग जोडिएको नाम हो। यहाँ हरेक वर्ष माघे संक्रान्तिमा मेला लाग्छ।

पोखरा रोयल सहकारीमा अहिले पनि बचत रकम बढिरहेको छ। संस्थाको कुल पुँजी दुई अर्ब ३२ करोड पुगिसकेको छ। शेयर पुँजी मात्रै २१ करोडको हाराहारीमा छ। 

महानगरपालिका र स्थानीयबीचको विवादले केही समयअघि हप्तादिनसम्म फोहोर बिसर्जन रोकिएको थियो। यसबारे उच्च अदालत पोखरामा मुद्दासमेत पर्‍यो। तर अदालतको आदेशपछि पनि उही ठाउँमा फोहोर फालिँदै आएको छ। 

किताबको नाम ‘धौलासिरी’ लेखिनुको कारणबारे पाठकलाई खुलदुली हुनसक्छ। स्थानीय रूपमा धौलागिरिलाई धौलासिरी भनिदोरहेछ। त्यसैले धौलागिरीका मगर समुदायको कथालाई उनीहरूकै बोलीमा भन्ने लेखकको प्रयास छ।

पोखरालाई ‘लाहुरेले बनाएको शहर’ भनिन्छ। तर तिनै लाहुरे अहिले धमाधम बेलायततिरै फर्कन थालेका छन्। ‘लाहुरेले जाँड खानेबाहेक केही जान्दैनन्’ भन्ने खराब भाष्यका कारण फर्कन बाध्य भएको धेरैको गुनासो छ।

वडा सदस्यविरुद्ध जातीय विभेद र छुवाछुत हुने गरी गाली गर्ने पोखरा–२४ का वडाध्यक्षलाई जेल पठाएर कास्की अदालतले हरेक नागरिकलाई विभेदजन्य व्यवहार सच्याउन सन्देश दिएको छ।

अंग्रेजी लवजको मधुरो बोलीमा पुतलीसँग सम्बन्धित सारा जिज्ञासा मेटाइदिने पुतली बाजे अब कहिल्यै भेटिने छैनन्। आफ्नै खोजअनुसन्धानले पुतली बाजेलाई नेपाल र नेपालीमाझ शताब्दीयौँसम्म जीवित राखिरहने छन्। 

४३ वर्ष पुरानो निर्णय र सर्वोच्च अदालतका दुई वटा आदेशको समेत अवज्ञा हुने गरी फेवा किनारमा बसुन्धरा पार्क मासेर नयाँ संरचना बनाउने महानगरको महत्वाकांक्षी योजनाले विवाद ल्याएको छ।

३० वर्षअघि नेपालीबाट प्रतिव्यक्ति २५ र विदेशी पर्यटकबाट ५० रुपैयाँ लिएर गुरुङ पोशाक लगाइदिने गरेकी हरिमायाको सिको गर्दै अहिले पूरै घान्द्रुकका होमस्टेले यसैलाई यहाँको चिनारी बनाएका छन्।

३० वर्षअघि नै प्रकाशमा आएको प्राचीन मगर र अक्खा लिपिमाथि पर्याप्त बहस र मन्थन गर्ने ठाउँ हुँदाहुँदै बौद्धिक तप्का चुपचाप बस्नुले मगर लिपि प्रयोगमा ल्याउन नचाहेको प्रष्ट हुन्छ।