इसिमोडका अनुसार हाल नेपालमा करिब २ हजार ४०० देखि २ हजार ८०० वटा हिमनदी/ताल छन्, जुन सन् १९९० माभन्दा १४५ ले बढी हो। यसले आगामी वर्षहरूमा बाढीको जोखिम थप बढाउने छ।

नेपाली सेनाको इतिहास एकीकृत नेपालभन्दा जेठो छ। अमेरिकाको भन्दा हाम्रो सेनाको इतिहास लामो छ। इतिहास र निरन्तरका दृष्टिले पाकिस्तानी वा भारतीय सेनाको तुलना नेपाली सेनासँग हुनै सक्दैन।

मानदेवकी छोरी विजयवतीले पलान्चोक भगवतीको मूर्ति स्थापना गरी शिलालेख पनि राख्न लगाएबाट विजयवतीको अरू विशेष विषय थाहा पाउन नसके तापनि त्यस समयमा शाक्त सम्प्रदाय लोकप्रिय थियो भन्ने थाहा हुन्छ।

नेपालमा बौद्ध धर्मलाई कानूनी रूपमा हिन्दू धर्मको शाखा मानियो जसले ब्राह्मणहरूलाई बौद्धहरूको तर्फबाट बोल्न सजिलो बनायो र यसले ठूलो राजनीतिक तनाव ल्यायो।

‘मेरो कूलपरम्परामा दशैँ मनाउने चलन होइन रहेछ भन्ने मान्छेलाई बोध भयो भने नमनाउन पनि पाइन्छ। तर, कुरा के हो भने, अर्काले गरेको चाहिँ विरोध गर्नु भएन।’

क्षितिजलाई टिकाको दिन शहरै बन्द होला भन्ने पूर्वाभास थिएन। घट्टेकुलोबाट निस्केर रत्नपार्क आसपास फेरो लगाउँदा उनी थाके, खाना खाने ठाउँ भेट्टाएनन्।

भ्रष्टाचार र कुशासनको अन्त्य हो नेपालको जेन–जी विद्रोहले उठाएको मुद्दा। विचार अभिव्यक्तिको स्वतन्त्रता र पारदर्शिता हो। तर आन्दोलनको जनादेश अर्कैतर्फ मोडिँदै छ।

जेनजी आन्दोलनको अग्रपंक्तिमा सक्रिय युवा राजनीतिक रूपमा सचेत, कतिपय कानूनकै अध्येता भएकाले संविधानलाई खतरामा नपार्ने गरी यसको रक्षार्थ शुरूदेखि नै खटिरहेका सर्वविदितै छ।

कतिपय मान्छेहरू राष्ट्रपतिले निकालेको उपाय असंवैधानिक भएको जिरह पनि गरिरहेका छन्। तर यत्रो ध्वंस/विद्रोहपछिको सो उपायलाई हामीले मान्नु नै बुद्धिमान ठहर्छ।

मन्त्रीहरूसँग समय छोटो भएकाले ‘ऋषि धमलाहरू’लाई घण्टौँ लामा अन्तर्वार्ता दिँदै हिँड्ने फुर्सद् हुनुहुँदैन। कसैलाई ‘भ्युज’ बटुल्दिने ‘कलेक्टर’ बनिरहन जरुरी छैन।

‘अहिले नयाँ पुस्ताको असन्तुष्टि भ्रष्टचारमा थियो, तर त्यसमा अरू पनि कुरा जोडिएका थिए। मानिसहरू समानता खोजिरहेका थिए। नेपो किड्स ट्रेन्डमा बेरोजगारका कथाहरू आएका थिए। यस्ता कथा लेखिनुपर्छ।’

आन्दोलनकारीलाई संसद् विघटनको एक सूत्रमा ढाल्ने क्षमताका बालेनले राष्ट्रिय धरोहर जल्नबाट रोक्न सक्थे। लम्कीचुहाकी मेयर सुशीला शाहीले आन्दोलनकारीलाई सम्झाई बुझाइ फिर्ता पठाएको सन्दर्भ यहाँ स्मरणीय छ।

यदि राष्ट्रपतिले अधिकार प्रयोग गर्न मिल्छ भन्ने व्याख्या हो भने हामीले भविष्यमा राष्ट्रपतिलाई एउटा शक्ति केन्द्रका रूपमा विकसित गर्न खोजेका हौँ भन्ने बुझ्नुपर्छ।

देउवा निवास मात्र होइन, हावामा नोट उडाइएको भिडियोका कारण तत्कालीन उर्जामन्त्री दीपक खड्का पनि चर्चामा रहे। ढिलोगरी निस्केको सम्पत्ति शुद्धीकरण अनुसन्धान विभागको टोली ती दुई ठाउँमै पुग्यो।

पार्टी शुद्धीकरण, विचारमा परिवर्तन र  पुस्तान्तरणको प्रक्रिया अघि बढाउने कि मत्थर भएको जेनजी आन्दोलनलाई फेरि सडकमा फर्काउन बाध्य पार्ने? उत्तर दलहरूले नै दिनुपर्ने छ।

‘आ-आफ्नो परम्परा अनुसार राम्रो पक्षलाई समेट्दै जाने र खराब पक्षलाई छाड्दै संस्कारित रूपमा अनेकतामा एकता राखेर दशैँ पर्व मान्न सकिन्छ।’

मिथिलावासी वैदिकपर्वमा लोक आस्था र लोकपर्वमा वैदिक छनक दिन खप्पिस हुन्छन्। यही कारण नवरात्राजस्तो शास्त्रीय पर्व पनि मिथिलाञ्चलमा लोकगीतको निरझरनीबीच मनाइन्छ।

दलहरूले विगतका गल्ती स्वीकार्दै जनताले नरुचाएका पुराना नेतालाई पाखा लगाएर नयाँ पुस्तासँग सहकार्य गर्ने, राष्ट्र हाँक्ने जिम्मा पाएकाहरूले आक्रोशलाई नयाँ सोचमा रूपान्तरण गर्नेमा ध्यान दिनुपर्छ।

यो वर्ष अर्थात् सन् २०२५ को विजयादशमी अमेरिका-क्यानडामा अक्टोबर १  बुधबार र नेपाल वा भारतमा अक्टोबर २ बिहीबार परेको छ।

‘हामी अहिलेको आयोगको सिफारिस कार्यान्वयन हुन्छ भन्नेमा विश्वस्त छौँ। विगतमा कार्यान्वयन नगर्ने प्रवृत्ति थियो, अहिले केही फरक छ, त्यसैले शंका नगरौँ।’