सन् २०१६ को चुनावमा अमेरिकाका प्रमुख १०० अखबारमध्ये ५७ वटा हिलारीको समर्थनमा उभिएका थिए। ट्रम्पको पक्षमा केवल दुई अखबार थिए, तर बाजी उनैले मारे।

कर्णाली देशको अभिन्न अंग हो र यसलाई बेवास्ता गरेर सिंगो देश समृद्ध हुन सक्दैन भनेर राज्यको डाडुपन्यु चलाउनेहरूलाई लेखकले सचेत गराएका छन्।

रिपब्लिकन राष्ट्रपति जर्ज डब्लू बुसले सन् २००६ मा भुटानी शरणार्थीलाई अमेरिकामा पुनर्वास गराउने निर्णय गर्नु पनि शरणार्थीले रिपब्लिकन मन पराउनुको कारण हो।

अलिअलि खेतीपाती र फलफूल खाइदिएर चरा र जनावरले नोक्सानी पुर्‍याउलान् तर तिनले गर्ने क्षतिभन्दा धेरै प्रकृति र वातावरणलाई योगदान पुर्‍याइरहेका हुन्छन्।

महिनावारीबारे फरक समुदायमा फरक सोच कसरी निर्माण भयो? कुनै समाज कट्टर किन भयो र कुनै समाजमा यो छोइछिटोको विषय किन भएन?

परालभित्र लुकेर बस्दा सास फेर्न गार्‍हो भइरहेको थियो। बाहिर अलि सुनसान भएपछि फुत्त निस्किएँ। बत्तीको उज्यालो सबैतिर नभएकाले अलि सहज भयो।

परिवार विघटनका केही घटनालाई लिएर महिलालाई बढी दोषी देखाउन खोजिन्छ, त्यो सही होइन। महिलालाई लाञ्छित गर्नुको मूल कारण समाजमा गहिरोसँग गाडिएर रहेको पितृसत्तात्मक सोच हो।

रास्वपा नेपाली राजनीतिमा आडभरोसाको दल हो भन्ठानेर कतिपयले यसको सदस्यता लिए। उनीहरूले भन्ने गरेको ‘नीलो क्रान्ति’को बाछिटाले लछप्पै भिजेका जनमन यतिखेर फेरि विभाजित मनस्थितिमा छन्।

राजा महेन्द्रले पल्लो किरात थातथलो भएका किरातीलाई हुकुम प्रमांगीमार्फत कानून फाँटको जिम्मेवारी दिए। उनी पछि न्यायाधीशमा पदोन्नती गरिए। यो कथा तिनै किराती न्यायाधीशसँग जोडिन्छ।

आखिर किन मानिस भोकभोकै पर्छन्? एफएओ भन्छ– ३० देखि ४० प्रतिशत खाद्यवस्तु खेर जान्छ। खाद्यान्न बाली भित्र्याउने, भण्डारण गर्ने, आपूर्ति गर्ने तथा खाने ढंग नपुग्दा खानेकुरा नष्ट हुन्छ।

खेतीपातीले आर्थिक उपार्जन हुनुका साथै शारीरिक कसरत, वरपरको सौन्दर्य बढ्न गई हावापानी र जमिनको गुणस्तरमा पनि सुधार आउँछ। मानिसलाई मात्र नभई अन्य जीवजन्तुलाई पनि फाइदा पुग्छ।

सार्वजनिक शिक्षाले समाजका सबै वर्ग, जात, लिंग वर्ण वा सम्प्रदायका केटाकेटीलाई एउटै विद्यालयमा ल्याई एकैखाले शिक्षा प्रदान गर्छ। सार्वजनिक शिक्षाको सुन्दर पक्ष हो यो।

अनेकौँ छिद्रमा हुने भ्रष्टाचार नाप्नु धेरै चुनौतीपूर्ण हुन्छ। नैतिकता मापन गर्न त त्योभन्दा झनै गाह्रो हुन्छ। त्यसमाथि नैतिकताको परिभाषा संस्कृतिअनुसार फरक पर्छ। 

वर्षाको ढाँचा बदलिएको छ र सुख्खा खडेरीको समयावधि बढ्दो छ। उच्च तापक्रम तथा घनिभूत वर्षाका कारण बालीनालीमा लाग्ने कीरा र पशुजन्य रोग बढ्दो क्रममा छन्। यसले उत्पादकत्व घटाउँदैछ।

पहिलो पटक आमा बन्दा म धेरै खुशी भएँ तर मेरो खुशी अन्धविश्वासको महामारीले खोसिदियो। रोग लाग्दा आधुनिक चिकित्सालयभन्दा धामीझाँक्रीकहाँ धाउने अभ्यास महामारी हो यो समाजको।

नदी किनारमा तटबन्ध लगाउन सरकारले निकाय खोल्यो, बजेट ल्यायो। तर नदी खुम्च्याउनु हुन्छ कि हुँदैन, नदीको दुईतिर पर्खाल बनाउनु हुन्छ कि हुँदैन? सवाल यो हो।

उनले भनिन्, ‘अहिले म रोगैरोगले थलिइसकेकी छु। उतिबेला छोराछोरी पाल्न बाध्य भएर यो पेसामा लागेँ। अहिले तिनै छोराछोरीले बेवास्ता गरेपछि आफ्नै पेट पाल्न यो काम गर्न बाध्य छु।’

दार्शनिक एरिस्टोटल भन्थे, ‘जो पनि रिसाउन सक्छ, रिसाउन सजिलो हुन्छ। तर सही व्यक्तिसँग, सही मात्रामा, सही समयमा, सही कारणले र सही तरिकाले रिसाउन सजिलो छैन।’

खुशी–सूचांकको भर नरहेरै मुस्किलले ७ लाख जनसंख्या रहेको भुटानबाट २ लाखभन्दा बढी भुटानी युवा अमेरिका, क्यानडालगायत मुलुकमा बसोबासमा पुगिसकेको तथ्यांक बाहिर आएको छ।

महेन्द्र राजाको साढुभाइ जय दाइ किक्रेटको आजीवन अध्यक्षजस्तै हुनुहुन्थ्यो। उहाँ राजाको साढुभाइ भएकै कारण अध्यक्षको पद अरूले पाएका थिएनन्। उपाध्यक्षको पदमा करिब १०–१२ वर्ष उहाँसँग मैले काम गरेको थिएँ।