खानुभयो, बोल्नुभयो, सोध्नुभयो, बताउनुभयो प्रकारका सामग्री आजको सूचना प्रविधिको युगमा समाचार होइन, अपवादलाई छाडेर सूचना मात्र हुन्।

दलित युवाले उच्च जातको युवती बिहे गर्दा स्वतः बलात्कार कायम गर्न खोज्ने, तर्साउने या बाल विवाहको आरोपमा मुद्दा लगाएर  थुनाउने र कुनै पनि हालतमा बिहे खारेज गराउने चलन छ।

सर्वसाधारणदेखि राष्ट्रपति नै गुणस्तरहीन बजारबाट पीडित भइरहेका छन्। उपभोक्ताको जीवनमाथि यस्तो खेलबाड भइरहँदा राज्यका शक्तिशाली मान्छे पनि बजारको बेथितिबाट सिर्जित असुरक्षाबाट मुक्त छैनन्।

हरेक आर्थिक क्रियाकलापमा हुने मूल्य अभिवृद्धिको योग गार्हस्थ्य उत्पादनमा जोडिन्छ, तर चुरोट, खैनी वा गुट्खा कम्पनीले पारेको पर्यावरणीय, सामाजिक र स्वास्थ्यमाथिको असर गणना भने गरिँदैन।

हामीसँगै कृषि स्नातक गर्नुभएका लगभग ७० प्रतिशत साथीहरू अध्ययनका क्रममा अमेरिका पुगेका छन्। धेरैले विद्यावारिधि सम्पन्न गरेर अमेरिकी कृषि विकासमा राम्रो योगदान गरेका छन्।

विज्ञान पढाउने तर विज्ञान नबुझ्ने ती शिक्षकलाई मैले भनेँ, 'जेसुकैको होस्, धुवाँ भनेको धुवाँ नै हो। स्वास्थ्यका लागि हानिकारक हुन्छ, वातावरण प्रदूषित पार्छ।'

प्रश्नहरू मनुष्यको अस्तित्व, गरिमा र सौन्दर्यसँग जोडिएका छन्। प्रश्नहरू नै स्वतन्त्रता, समानता र सामाजिक न्यायका जननी हुन्। प्रश्न गर्नु मनुष्य जिउँदो हुनुको प्रमाण हो। मुर्दाहरूले प्रश्न गर्दैनन्।

कुनै कालखण्डमा इस्पात, एल्मुनियम, विद्युतीय उपकरण आदिमा वर्चस्व कायम गरेका अमेरिकी उद्योग अहिले टाट पल्टेर बन्द भएका छन्। त्यसो हुँदाहुँदै पनि विगत ५ दशकमा सबैभन्दा न्यून बेरोजगारी छ अमेरिकामा।

नेपालको पहिलो र दोस्रो राष्ट्रपति निष्पक्ष भएनन् भनेर प्रशस्त आलोचना भएका छन्। तेस्रो राष्ट्रपति उक्त परम्परा तोडी निष्पक्ष रूपमा राष्ट्रको अभिभावक बनून् भन्ने अपेक्षा सबैतिर छ। तर, के त्यसो हुनसक्ला?

रविको सट्टा कुनै रविना लामिछानेले 'मेरो एउटा श्रीमान् थियो, सम्बन्ध राम्रो थिएन। अर्को प्रेमी थियो, उसबाट बच्चा जन्मियो, सकियो। अहिले अर्को विवाह गरेकी छु र म खुशी छु' भनेको भए के हुन्थ्यो होला?

संविधानले प्रदान गरेका वंशीय अधिकारको व्यावहारिक कार्यान्वयन अहिलेको चुनौती हो। अधिकार उपभोगमा समानता कायम गर्नेतर्फ महिला आन्दोलन अगाडि बढ्नुपर्छ।

पशुको टाउको, नजिकै देवताको सानो मूर्ति, पूजा सामग्री र लतपतिएको रातो रगतमाथि अर्को गाढा रातो रङको प्रश्न चिन्ह। मलाई त्यो चित्र बनाएपछि धेरै हदसम्म 'रिलिफ' मिल्यो।

कसैको पोषण राम्रो छैन भन्ने कुरा कतिपय अवस्थामा अनुहारको बनावट र अनुहारबाट हराएको 'ऊर्जा'बाट पनि थाहा हुन्छ। पोषण नपुगेका बच्चा प्राय: अस्वस्थ रहन्छन्, उनीहरूलाई झ्याउ र झिँजो लाग्ने गर्छ।

आफ्ना मितसमेत रहेका पृथ्वीनारायण शाहले युद्धमा गोली लागेर घाइते भई छटपटिइरहेका जयप्रकाश मल्ललाई आफ्नो मान्छे पठाएर सोधे,‘के कुरा माग्छौ? दान पुण्य जे जे गर्न मन लाग्छ, म गराइदिऊँला।’

हारको संघारमा भएपछि वामपन्थी र जनजाति 'सेन्टिमेन्ट'को केही भोट तानेरै भए पनि गठबन्धनलाई चक्मा खुवाउन सकिन्छ कि भन्ने सोचबाट प्रेरित भएर ओलीले नेम्वाङलाई राष्ट्रपतिमा अघि सारे।

केही दिन अघि मात्र सांसद माया राईले आफ्नो दुधे बालकलाई संघीय संसद् भवनभित्रै स्तनपान गराउन नपाएको विषय बाहिर आएबाट पनि महिलाहरूको हविगत थाहा हुन्छ।

सर्वत्र भ्रष्टाचार र बेथिति छन्। एउटै भन्ज्याङको हावा र एउटै मूलको पानी पिउने नेपालका मिडियाचाहिँ कमजोरीरहित होला र?

नेपाली आमसञ्चारमाध्यमको भूमिका अहिले कस्तो छ? आलोचकको आँखामा कहाँनिर बिझाइरहेछ? यसले आत्मसमीक्षा गर्न पर्ने हो कि होइन?

एउटा सामान्य हिसाब गरौँ– नेपाली श्रीमती/आमाहरूले 'पारिश्रमिक नमिल्ने' घरको काममा दैनिक कति घण्टा खटिनुपर्छ? त्यही काममा कति प्रतिशत पुरुष सहभागी हुन्छन्?

संविधानमा समावेशी लेखे पनि, सार्वजनिक ठाउँमा जेजस्ता बौद्धिक विमर्श गरे पनि चरित्रका हिसाबमा हामी समावेशी हुन सकेका छैनौँ।